راستگویی و صداقت در زندگی اسلامی

مقدمه:

‌راست‌گویی از اعمال نیکوی انسانی و نزد دین و خرد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. فطرت پاک انسان ایجاب می‌کند که آدم سالم و متعادل، دل و زبانش یکسو و هماهنگ باشد، ظاهر و باطنش یکی باشد و آنچه را باور دارد بر زبان جاری کند.

پیامبران الهی و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع)، همان‌گونه که میزان همه کمالات هستند؛ میزان و معیار صداقت و راستگویی نیز هستند؛ از این روست که خداوند آن بزرگواران را صادق و صدیق نامیده و به بندگانش دستور داده است که با ایشان همراهی، و از ایشان اطاعت کنند: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا پروا کنید و با راستگویان باشید». امام صادق(ع) در تفسیر این آیه شریفه فرموده است: الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ وَ الصِّدِّیقُونَ بِطَاعَتِهِمْ صادقان، ائمه(ع) هستند و انسان‌های بسیار راستگو، کسانی هستند که از ایشان اطاعت کنند.

معنای لغوی صداقت:

واژه (صداقت) از (صدق) به معنای گفتار یاخبری که گفته میشود با خارج مطابقت داشته باشد وکسی را که خبر وگفتارش با خارج مطابقت داشته باشد (صادق) یا (راستگو) مینامند.

صداقت در آیات قرآن:

یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کونُوا مَعَ الصادِقِینَ: اى کسانى که ایمان آورده اید از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید. 119 توبه

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ مؤمنان تنها کسانى هستند که ایمان به خدا و پیامبرش آورده، سپس شک و تردیدى به خود راه نداده اند (و علاوه بر این) با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد کردند، این ها صادقان هستند. 15حجرات

قَالَ‌ اللَّهُ‌ هٰذَا يَوْمُ‌ يَنْفَعُ‌ الصَّادِقِينَ‌ صِدْقُهُمْ‌ لَهُمْ‌ جَنَّاتٌ‌ تَجْرِي‌ مِنْ‌ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ‌ فِيهَا أَبَداً رَضِيَ‌ اللَّهُ‌ عَنْهُمْ‌ وَ رَضُوا عَنْهُ‌ ذٰلِکَ‌ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ: امروز، روزی است که راستی راستگویان، به آنها سود می‌بخشد؛ برای آنها باغهایی از بهشت است که نهرها از زیر (درختان) آن می‌گذرد، و تا ابد، جاودانه در آن می‌مانند؛ هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند؛ این، رستگاری بزرگ است. مائدة 119

راستگویی در نهج البلاغه:

صداقت و راستی از خصوصیات عالی اخلاق انسانی است که در آموزه های اسلامی از زمینه های اساسی ارجمندی و نیک بختی انسان شناخته شده است. پیشوای صادقان و مولای متقیّان، صداقت را ارجمندترین و والاترین صفت، معرّفی کرده و از راستگویی به عنوان اساس هر نوع اصلاحِ فردی و اجتماعی نام برده است.

لصِّدْقُ صَلاحُ کُلِّ شَیْ ءٍ

راستگویی مایه صلاح هرچیز است.

اَلْکِذْبُ فَسادُ کُلِّ شَیْ ءٍ

دروغگویی موجب تباهی هر چیز است.

اَلصِّدْقُ عِمادُ الاِسْلامِ وَ دَعامَةُ الایمانِ

راستی ستون مسلمانی و پایه ایمان است

مردی به محضر رسول اللّه(ص) شرفیاب شد و عرض کرد: ای رسول خدا! خصلتی را که تأمین کننده خیر دنیا و آخرت است به من تعلیم نما! پیامبر فرمود: دروغ نگو

عاقبَةُ الصدق نجاةٌ و سلامة

عظمت و شکوهمندی آدمی نیز در سایه راستگویی به دست می آید

مَنْ صَدَقَ فِی اَقْوالِهِ جَلَّ قَدْرُهُ

هم چنین فرمود

مَنْ صَدَقَ مَقالُهُ زادَ جَلالُهُ

. شیخ عباس قمی، سفینة البحار (مؤسسه انتشارات فراهانی) ج2، ص473.

غررالحکم ودررالکلم، ج4، ص363.

همان، ج4، ص296.

گاهی سخنی را که انسان به زبان می آورد راست و مطابق با واقع است، امّا عمل و رفتار او برخلاف آن است؛ یعنی عملی که از او صادر می شود، غیر از سخنی است که به زبان می آورد. چنین شخصی از صدق در کردار برخوردار نیست. قرآن کریم کسانی را که میان رفتار و گفتار آن ها هماهنگی نیست، سخت نکوهش کرده و این کار آنان را موجب خشم و نفرت الهی شمرده است:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللّه ِ أَنْ تَقُولُوا مَا لاَ تَفْعَلُونَ.

ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید. نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نکنید

اَیُّهَا النّاس، اِنّی واللّهِ ما اَحُثُّکُم عَلی طاعَةِ الاّ وَأسْبِقَکُمْ اِلَیْهَا، ولاَ أنْهَا کُمْ عَنْ مَعْصِیَةٍ اِلاّ وَأتَنَاهی قَبْلَکُمْ عَنْهَا.

ای مردم! به خدا سوگند من شما را به هیچ طاعتی وادار نمی کنم، مگر این که پیش از شما خود به آن عمل می کنم؛ و شما را از معصیتی نهی نمی کنم، مگر این که خودم پیش از شما از آن دوری می نمایم

کُونُوا دُعَاةً للنّاسِ بِالخَیرِ بَغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ، لِیَرَوُا مِنْکُمْ اَلاِجْتِهادَ والصِّدقَ والوَرَعَ

صف، آیات 2 و 3.

نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه 175.

اصول کافی، ج2، ص86

برخی از پیامدهای ارزشمند راستگویی عبارتند از:

امام باقر (علیه‌السّلام): اَلا فَاصْدُقُوا فَاِنَّ اللهَ مَعَ الصِّدْقِ؛ هان! راست بگویید که خدا با راستی است

امام کاظم (علیه‌السّلام): مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکی عَمَلُهُ؛ کسی که زبانش راست بگوید، کردارش پاک می‌شود

امیرمؤمنان (علیه‌السّلام):عاقِبَةُ الصِّدقِ نَجاةٌ وَ سلامةٌ؛ فرجام راست‌گویی، نجات و سلامت است

از امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) روایت شده: عَلیْکَ بِالْصِّدقِ، فَمَنْ صَدَقَ فی اَقوالِهِ جَلَّ قَدْرُهُ: بر تو باد به راست‌گویی، زیرا کسی که در گفتارش صادق باشد، مقام و منزلتش بزرگ می‌شود

رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «علیکم بالصّدق فإنّه باب من أبواب الجنّة؛

بر شما باد به صداقت، زیرا دری از درهای بهشت است». ایشان در روایتی دیگر فرمودند

من برای سه دسته، یک خانه در پایین بهشت و یک خانه در وسط بهشت و یک خانه در بالاترین مراتب بهشت ضمانت می کنم: برای کسی که از بحث و جدل بیهوده بپرهیزد، هرچند حق با او باشد. برای کسی که از دروغ دوری کند، هر چند به شوخی باشد و برای کسی که اخلاق نیکویی داشته باشد

شیخ صدوق، خصال، ج1، ص 144