روابط پنهان آذربایجان و اسرائیل

در روزهای گذشته نشست کاپ ۲۹ باکو حواشی مختلفی در پی داشته؛ یکی از مهم‌ترین مسائل که مورد توجه قرار گرفت، حضور اسحاق هرتزوگ رئیس جمهور اسرائیل در این نشست بود که با اعتراضات داخلی و خارجی بسیاری مواجه شد و در نهایت شنبه شب اعلام شد وی به دلایل امنیتی، در این نشست حضور نخواهد یافت.

عدم اجازه فرود هواپیما اسراییل

صبح روز بعد وزارت خارجه آذربایجان بیانیه‌ای منتشر و با رد مسائل امنیتی اعلام کرد که این سفر به دلیل عدم اجازه ترکیه برای استفاده هواپیمای رئیس رژیم صهیونیستی از آسمان کشورش لغو شده است که مذاکرات فشرده چند روزه از مجاری دیپلماتیک نیز هیچ نتیجه‌ای در بر نداشته است.

به هر روی نمی‌توان لغو حضور هرتزوگ را صرفاً مسائل امنیتی یا عدم مجوز ترکیه دانست و قطع به یقین واکنش‌های افکار عمومی خصوصاً در داخل نیز موثر بوده است. با وجود خفقان شدید رسانه‌ای و سانسورهای خبری که در فضای بسته آذربایجان چیز جدیدی محسوب نمی‌شود اخبار رسمی و مشخصی از این اعتراضات وجود ندارد اما به نقل از برخی منابع، نارضایتی جامعه نسبت به تداوم و رشد مراودات با رژیم صهیونسیتی منجر به شکل‌گیری اعتراضات از سوی شیعیان آذربایجان شد و هنگامی که مشخص شد دولت قصد برگزاری یادبودی برای کشته‌شدگان و اسرای اسرائیلی طوفان الاقصی دارد و با حضور هرتزوگ در باکو افتتاح خواهد شد، شعله آتش اعتراضات برافروخته‌تر شد.

گروه ناشناسی از جوانان آذربایجان مختلف دولت و حمایت از اسرائیل نیز شکل گرفته است که اسرائیلی‌های حاضر در جمهوری آذربایجان را تهدید کرده و گفته‌اند جان هیچ یم از آنان در امان نخواهد بود و باید منتظر هر اتفاقی باشند. در پی این اعتراضات دستگیری‌هایی نیز اتفاق افتاد که نام سیاوش حسین‌اف، روحانی شیعه و کامران ممدلی، فعال محیط زیستی در این میان به چشم می‌خورد.

تاریخچه روابط

کاپ ۲۹ و باز گذاشتن عرصه برای اسرائیل نخستین مواجهه مثبت آذربایجان با این رژیم متخاصم نبوده و روابط حسنه میان آن‌ها سبقه‌ی طولانی دارد؛ پس از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۱ اسرائیل از نخستین دولت‌هایی بود که استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخت و یک سال بعد، طرفین به طور رسمی روابط دیپلماتیک خود را را آغاز کردند. اسرائیل از ۱۹۹۳ در باکو سفارت‌خانه داشت و به طور مرتب سفیر معرفی می‌کرد، سفیر فعلی آن‌ها «جورج دیک» نام دارد که برخلاف رویه همیشگی اسرائیل در انتخاب دیپلمات‌ها، او جوانی عرب و مسیحی است که تا کنون نیز صحبت‌های جنجالی‌ای پیرامون مسائل ایران داشته است. در طرف مقابل تا سال ۲۰۲۳ هنوز آذربایجان سفارت‌خانه‌ای در اسرائیل نداشت که یکی از دلایل آن را می‌توان روابط آذربایجان با ایران دانست اما در پی نقش‌آفرینی‌های اسرائیل در جنگ قره باغ ۲۰۲۰، آذربایجان گامی جدید در راستای گسترش روابط دیپلماتیک خود با اسرائیل برداشت و به طور رسمی در تل‌آویو سفارت‌خانه تأسیس و مختار محمداف را بعنوان سفیر معرفی کرد.

همکاری ها در عرصه های مختلف

همکاری‌های اسرائیل و آذربایجان تنها در عرصه دیپلماتیک خلاصه نمی‌شود و یکی دیگر از حوزه‌های پررنگ در روابط فی ما بین همکاری‌های دوجانبه نظامی است؛ اسرائیل که آذربایجان را در بازسازی ارتش آذربایجان یاری رسانده، حالا تأمین کننده مهم و اصلی سلاح آذربایجان محسوب می‌شود و آذربایجان مشتری اصلی محصولات صنایع دفاعی اسرائیل است. براساس آمار منتشر شده در یک دهه گذشته چندین توافق مهم امضا شده است؛ برای مثال مطابق قراردادی صنایع هوافضای دولتی اسرائیل متعهد شده است بیش از ۱.۵ میلیارد دلار هواپیماهای بدون سرنشین و سیستم‌های دفاع ضدهوایی و موشکی به باکو بفروشد.

این همکاری‌ها در میانه‌ی جنگ قره باغ وسعت بیشتری پیدا کرد؛ به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، جمهوری آذربایجان موشک‌های پیشرفته‌ی لورا را از اسرائیل خریداری کرد و ارتش آن را در جنگ قره باغ استفاده کرد. افزون بر تأمین تسلیحات، یک شرکت اسرائیلی با ارائه نقشه دیجیتال جامع قره‌باغ کوهستانی به یاری آن‌ها شتافت و گفته می‌شود سرویس‌های امنیتی اسرائیلی در طراحی عملیات‌ها نیز نقش مهمی داشته‌اند. به واقع می‌توان گفت بدون مجموعه این امکاناتی که اسرائیل برای آذربایجان فراهم کرده بود امکان پیروزی آن‌ها در جنگ ناممکن بود.

در زمینه‌های دیگر نیز همکاری‌هایی وجود دارد؛ اصلی‌ترین آن‌ها تأمین نیازهای نفتی اسرائیل توسط آذربایجان است، این ارتباط به جهت دارا بودن ذخایر بالای انرژی و همچنین هاب مهم انتقال انرژی به اروپا و خاورمیانه بودن، برای اسرائیل اهمیت فزاینده‌ای دارد. همچنین از ظرفیت متخصصان آذربایجانی در زمینه اکتشاف و تولید نفت و گاز در خشکی و فراساحل بهره می‌گیرد.

کشاورزی نیز یکی دیگر از زمینه‌های همکاری طرفین است؛ کشاورزی مهم‌ترین شاخه اقتصاد آذربایجان و متضمن امنیت غذایی این کشور است، اسرائیل نیز در تولید محصولات کشاورزی نتایج قابل توجهی داشته است در نتیجه آذربایجان با شرکت‌های اسرائیلی در تولید بذرهای پربازده، تشکیل مزارع گلخانه‌ای هوشمند و دام‌پروری پربازده در حال همکاری است.