مقدمه ربا یکی از موضوعات مهم در نظام اقتصادی اسلام است که به‌شدت از سوی قرآن و سنت نهی شده است. معاملات ربوی نه‌تنها آثار مخربی بر فرد و جامعه دارد، بلکه اقتصاد جهانی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله، حکم ربا در اسلام، دلایل حرمت آن، انواع معاملات ربوی و پیامدهای […]
ربا یکی از موضوعات مهم در نظام اقتصادی اسلام است که به‌شدت از سوی قرآن و سنت نهی شده است. معاملات ربوی نه‌تنها آثار مخربی بر فرد و جامعه دارد، بلکه اقتصاد جهانی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله، حکم ربا در اسلام، دلایل حرمت آن، انواع معاملات ربوی و پیامدهای آن بر اقتصاد جهانی بررسی می‌شود.
اسلام، ربا را یکی از گناهان بزرگ می‌داند و آن را مصداق ظلم اقتصادی معرفی می‌کند. در قرآن کریم، خداوند درباره ربا می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ» (بقره: ۲۷۸-۲۷۹)
ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا بترسید و اگر مؤمن هستید، آنچه از ربا باقی مانده است را رها کنید؛ و اگر چنین نکنید، بدانید که خدا و رسول او با شما در جنگ خواهند بود.
همچنین، پیامبر اکرم (ص) در روایتی فرمودند:
«لَعَنَ اللَّهُ آكِلَ الرِّبَا وَ مُوكِلَهُ وَ شَاهِدَهُ وَ كَاتِبَهُ»
ترجمه: خداوند، رباخوار، دهنده ربا، شاهد و نویسنده قرارداد ربوی را لعنت کرده است. (صحیح مسلم)
۱. بی‌عدالتی اقتصادی: در معاملات ربوی، فرد بدون کار و زحمت، سود تضمینی دریافت می‌کند، که این امر باعث ایجاد فاصله طبقاتی و ظلم به قشر ضعیف جامعه می‌شود.
۲. تضعیف روحیه همکاری: ربا باعث کاهش انگیزه تولید، سرمایه‌گذاری سالم و کارآفرینی می‌شود و افراد را به دنبال سودهای غیرمولد سوق می‌دهد.
3. افزایش فقر و نابرابری: افراد فقیر که برای تأمین نیازهای خود مجبور به دریافت وام‌های ربوی می‌شوند، به‌مرور زمان دچار مشکلات مالی شدیدتر و وابستگی بیشتر به سرمایه‌داران می‌گردند.
۴. ایجاد بحران‌های اقتصادی: نظام‌های مبتنی بر ربا، چرخه‌های تورمی و بحران‌های مالی شدیدی را به دنبال دارند که بر اقتصاد جهانی تأثیر منفی می‌گذارد.
در فقه اسلامی، ربا به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:
این نوع ربا در قراردادهای قرضی رخ می‌دهد، به این صورت که فردی پولی را به دیگری قرض می‌دهد و شرط می‌کند که هنگام بازپرداخت، مبلغ بیشتری دریافت کند.
مثال:
ربای معاملی به معاملاتی گفته می‌شود که در آن کالاهایی از یک جنس، با اختلاف وزن یا مقدار مبادله شوند.
مثال:
نظام بانکی ربوی باعث افزایش فاصله طبقاتی می‌شود. بانک‌ها با دریافت بهره‌های سنگین از وام‌گیرندگان، ثروت را از فقرا به سمت ثروتمندان منتقل می‌کنند. این روند، نابرابری اقتصادی و شکاف طبقاتی را تشدید می‌کند.
بانک‌های مبتنی بر ربا، پول را بدون پشتوانه تولید می‌کنند و به گردش در می‌آورند که این امر باعث افزایش حجم نقدینگی و تورم می‌شود. کشورهای توسعه‌یافته با سیاست‌های مالی ربوی، بحران‌های اقتصادی متعددی را تجربه کرده‌اند که نمونه آن بحران مالی ۲۰۰۸ بود.
در نظام اقتصادی ربوی، دولت‌ها و افراد برای تأمین مالی خود مجبور به گرفتن وام‌های بهره‌دار می‌شوند. این بدهی‌ها به‌مرور زمان افزایش یافته و توان بازپرداخت کاهش می‌یابد. نمونه بارز این مشکل، بحران بدهی در کشورهای اروپایی است.
زمانی که کسب سود از طریق وام‌های ربوی ساده‌تر از سرمایه‌گذاری در تولید و کارآفرینی باشد، افراد به‌جای ایجاد کسب‌وکارهای مولد، به سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد روی می‌آورند. این مسئله باعث رکود صنایع و کاهش اشتغال می‌شود.
اسلام، نظام اقتصادی بدون ربا را پیشنهاد می‌دهد و تأکید دارد که معاملات مالی باید بر اساس عدالت و مشارکت واقعی باشد. برخی از جایگزین‌های ربا در بانکداری اسلامی عبارتند از:
در این روش، سرمایه‌گذار (مالک سرمایه) و کارآفرین (عامل) در سود و زیان کسب‌وکار شریک می‌شوند. بانک‌های اسلامی از این روش برای تأمین مالی پروژه‌ها استفاده می‌کنند.
بانک‌های اسلامی به‌جای اعطای وام با بهره، کالاها را خریداری کرده و با قیمتی بالاتر، به‌صورت اقساطی به مشتریان می‌فروشند.
در اسلام، قرض‌الحسنه تشویق شده است که در آن، فرد یا بانک بدون دریافت سود، پول را به دیگران قرض می‌دهد.
در این روش، بانک یک دارایی را خریداری کرده و به مشتری اجاره می‌دهد. پس از پرداخت اقساط، مالکیت دارایی به مشتری منتقل می‌شود.
ربا در اسلام به‌شدت نهی شده و دارای آثار منفی زیادی بر اقتصاد فردی و جهانی است. این معاملات باعث افزایش فقر، نابرابری اقتصادی، تورم و بحران‌های مالی می‌شوند. اسلام، راهکارهای جایگزینی مانند مضاربه، مرابحه و قرض‌الحسنه را ارائه داده است که می‌توانند موجب عدالت اقتصادی و رونق کسب‌وکار شوند. برای رسیدن به یک اقتصاد پایدار و عادلانه، لازم است که جوامع اسلامی به سمت بانکداری بدون ربا حرکت کنند.
دیدگاهتان را بنویسید