مقدمه
یکی از معضلات بزرگ در جهان اسلام، مسئله تکفیر مسلمانان است. گروه‌های تندرو مانند خوارج در صدر اسلام و وهابیت در دوران معاصر، مسلمانانی را که با عقاید آن‌ها موافق نباشند، به راحتی کافر و مرتد می‌خوانند. این تفکر نه‌تنها باعث تفرقه بین مسلمانان شده، بلکه زمینه‌ساز خشونت، جنگ‌های داخلی و کشتارهای وسیع در طول تاریخ بوده است.
در این مقاله، مفهوم تکفیر، تاریخچه آن، دیدگاه‌های فقهی، دلایل مخالفت علمای اسلام با این تفکر، و همچنین پیامدهای خطرناک آن بررسی خواهد شد.
مفهوم تکفیر در اسلام
تعریف لغوی و اصطلاحی تکفیر
- لغوی: واژه تکفیر از ریشه “ک-ف-ر” گرفته شده و در اصل به معنای پوشاندن است.
- اصطلاحی: در اصطلاح فقهی، تکفیر یعنی نسبت دادن کفر به یک مسلمان و خارج کردن او از دایره اسلام.
کفر در اسلام به چند دسته تقسیم می‌شود:
- کفر اعتقادی: انکار اصول دین مانند توحید یا نبوت.
- کفر عملی: انجام اعمالی که شرع آن را نشانه بی‌ایمانی بداند.
- کفر نعمت: ناسپاسی در برابر نعمت‌های خدا.
چه کسی صلاحیت تکفیر دارد؟
- در اسلام، تنها خداوند و پیامبر (ص) می‌توانند افراد را کافر بدانند.
- علمای بزرگ اسلام معتقدند که حتی اگر کسی مرتکب اشتباه شود، نمی‌توان بدون دلیل قطعی او را تکفیر کرد.
- پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند:
“هرگاه مسلمانی، مسلمانی دیگر را کافر بنامد و این سخن درست نباشد، این کفر به خود او بازمی‌گردد.” (صحیح بخاری، حدیث 6104)
تاریخچه تکفیر در اسلام
۱. خوارج؛ اولین تکفیری‌های تاریخ
- خوارج در صدر اسلام، اولین گروهی بودند که علی (ع) و سایر مسلمانان را کافر دانستند.
- آن‌ها معتقد بودند که هرکس مرتکب گناه کبیره شود، از اسلام خارج شده و کافر است.
- امیرالمؤمنین علی (ع) در برابر این تفکر ایستاد و فرمود:
“برادران ما علیه ما خروج کردند؛ آن‌ها را کافر نمی‌دانیم.”
۲. ابن تیمیه و وهابیت؛ احیای تفکر تکفیری
- ابن تیمیه (728 هـ.ق) با مطرح کردن نظرات افراطی، بسیاری از مسلمانان را متهم به شرک و بدعت کرد.
- محمد بن عبدالوهاب (1115-1206 هـ.ق) این تفکرات را گسترش داد و بسیاری از مسلمانان را مشرک و واجب‌القتل دانست.
- بر اساس فتوای او، اگر مسلمانی به زیارت قبور، توسل یا شفاعت اعتقاد داشته باشد، مرتد است و باید کشته شود.
۳. ظهور گروه‌های تکفیری معاصر
- داعش، القاعده، طالبان و بوکوحرام نمونه‌هایی از گروه‌های تکفیری معاصر هستند که با تفسیر نادرست از اسلام، قتل و جنایت را مشروع دانسته‌اند.
- این گروه‌ها معتقدند که حکومت‌های اسلامی فعلی، “طاغوت” هستند و مردم باید علیه آن‌ها جهاد کنند.
دیدگاه فقهی مذاهب اسلامی درباره تکفیر
۱. دیدگاه اهل سنت
- امام ابوحنیفه: کسی که شهادتین را بگوید، مسلمان است، حتی اگر گناهکار باشد.
- امام مالک: تا زمانی که فردی انکار توحید نکند، نمی‌توان او را کافر دانست.
- امام شافعی: تکفیر مسلمانان گناهی بزرگ است و نباید عجولانه انجام شود.
- امام احمد بن حنبل: تا زمانی که فردی منکر ضروریات دین نباشد، نباید او را کافر دانست.
۲. دیدگاه شیعه
- شیعه معتقد است که هیچ مسلمانی را نمی‌توان بدون دلیل شرعی تکفیر کرد.
- امام صادق (ع) فرمودند: “هر کس شهادتین بگوید، مسلمان است و خون و مال او محترم است.”
- فقهای شیعه مانند شیخ طوسی، علامه حلی و امام خمینی نیز به شدت با تکفیر مخالف بوده‌اند.
دلایل مخالفت علمای اسلام با تکفیر
- نقض آموزه‌های قرآن:
- قرآن کریم در سوره نساء، آیه 94 می‌فرماید:
“وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا”
(به کسی که به شما سلام کرد، نگویید که مؤمن نیست.)
- تکفیر باعث خونریزی و فساد در زمین می‌شود:
- تاریخ نشان داده که گروه‌های تکفیری همیشه عامل جنگ و خونریزی بوده‌اند.
- پیامبر (ص) فرمودند: “هر کس مسلمانی را تکفیر کند، اگر او واقعاً کافر نباشد، این تکفیر به خود او بازمی‌گردد.”
- وحدت اسلامی را از بین می‌برد:
- تکفیر سبب تفرقه میان مسلمانان و سوءاستفاده دشمنان اسلام می‌شود.
- دشمنان اسلام از اختلافات مذهبی برای تضعیف کشورهای اسلامی بهره می‌برند.
- تکفیر منجر به بی‌اعتباری دین می‌شود:
- مردم با دیدن خشونت‌های تکفیری‌ها، از اسلام دور می‌شوند.
- بسیاری از جوانان مسلمان به دلیل عملکرد داعش و القاعده، از دین روی‌گردان شده‌اند.
پیامدهای خطرناک تفکر تکفیری
- ایجاد جنگ‌های داخلی بین مسلمانان
- قتل و کشتار بی‌گناهان به نام دین
- ایجاد زمینه برای دخالت بیگانگان در جهان اسلام
- نابودی زیرساخت‌های کشورهای اسلامی
- رشد اسلام‌هراسی در جهان
نتیجه‌گیری
- تکفیر مسلمانان بر اساس شریعت اسلام، ممنوع است و تنها در شرایط خاصی توسط علمای معتبر قابل بررسی است.
- گروه‌های تکفیری مانند خوارج، وهابیت و داعش، اسلام را تحریف کرده‌اند و بهانه‌ای برای قتل و خشونت یافته‌اند.
- علمای بزرگ اسلام از شیعه و سنی، با تفکر تکفیری به شدت مخالف بوده‌اند.
- تفرقه و جنگ‌های داخلی حاصل تکفیر بی‌جا است و تنها دشمنان اسلام از آن سود می‌برند.
- مسلمانان باید با بازگشت به آموزه‌های واقعی اسلام، از افراط‌گرایی و خشونت دوری کنند.
دیدگاهتان را بنویسید