مقدمه
یکی از مسائل اعتقادی که در میان مسلمانان از دیرباز مطرح بوده، موضوع توسل و شفاعت است. اکثر فرق اسلامی، از جمله شیعه و بسیاری از اهل سنت، مشروعیت این دو مسئله را پذیرفته‌اند و دلایل متعددی از قرآن و سنت برای آن ارائه کرده‌اند. اما وهابیت، به تبعیت از ابن تیمیه، به شدت با این عقاید مخالفت کرده و آن را نوعی شرک می‌داند.
این مقاله با بررسی ماهیت توسل و شفاعت، دیدگاه‌های ابن تیمیه و وهابیت، پاسخ‌های قرآنی و روایی، و نقدهای علمای اسلامی، به بررسی علمی این مسئله پرداخته و بطلان ادعای وهابیت را روشن می‌سازد.
تعریف توسل و شفاعت
توسل چیست؟
توسل در لغت به معنای جستن وسیله برای رسیدن به مقصود است. در اصطلاح اسلامی، یعنی توسل به پیامبران، اولیای الهی و صالحان برای نزدیکی به خداوند و طلب حاجت.
شفاعت چیست؟
شفاعت به معنای درخواست از یک فرد مقرب نزد خدا برای بخشش یا کمک به دیگری است. در اسلام، شفاعت پیامبران، اولیای الهی، و حتی برخی فرشتگان برای بندگان در روز قیامت پذیرفته شده است.
دیدگاه ابن تیمیه و وهابیت درباره توسل و شفاعت
ابن تیمیه (661-728 هـ.ق) و پیروان او معتقدند که توسل به افراد، خواه در حیات دنیوی یا پس از وفات، نوعی شرک و بدعت است. مهم‌ترین دلایل آن‌ها عبارتند از:
- ادعای بدعت بودن توسل و شفاعت:
وهابیت معتقد است که چون توسل و شفاعت به صراحت در قرآن نیامده، پس امری نوظهور و بدعت است.
- استناد به آیه 18 سوره زمر:
وَأَنِيبُوا إِلَىٰ رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ
(به سوی پروردگارتان بازگردید و تسلیم او شوید.)
وهابیان این آیه را دلیلی بر این می‌دانند که هیچ واسطه‌ای نباید میان بنده و خدا وجود داشته باشد.
- تحریف مفهوم توحید و شرک:
آن‌ها توسل و شفاعت را به معنای پرستش غیر خدا تعبیر کرده و آن را شرک می‌دانند.
پاسخ قرآنی به شبهات وهابیت
اثبات مشروعیت توسل در قرآن
- آیه 35 سوره مائده:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید، تقوای الهی پیشه کنید و به سوی او وسیله‌ای بجویید.)
- این آیه تصریح دارد که مؤمنان باید به وسیله‌ای برای تقرب به خدا متوسل شوند.
- آیه 64 سوره نساء:
وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا
(و اگر هنگامی که به خود ستم کردند، نزد تو [ای پیامبر] می‌آمدند و از خدا طلب بخشش می‌کردند و پیامبر برای آن‌ها استغفار می‌کرد، خدا را توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند.)
- این آیه تأکید دارد که حتی بعد از گناه، مؤمنان باید به پیامبر متوسل شوند.
اثبات مشروعیت شفاعت در قرآن
- آیه 255 سوره بقره (آیت‌الکرسی):
مَن ذَا ٱلَّذِى يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ
(چه کسی جز به اذن او می‌تواند شفاعت کند؟)
- این آیه تصریح دارد که شفاعت ممکن است، اما تنها به اجازه خدا.
- آیه 26 سوره نجم:
وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ لَا تُغْنِي شَفَٰعَتُهُمْ شَيْـًٔا إِلَّا مِنۢ بَعْدِ أَن يَأْذَنَ ٱللَّهُ
(بسیاری از فرشتگان در آسمان هستند که شفاعتشان بی‌فایده است مگر اینکه خداوند اجازه دهد.)
- این آیه نیز تأیید می‌کند که شفاعت با اذن الهی ممکن است.
روایات نبوی در تأیید توسل و شفاعت
- حدیث پیامبر درباره توسل به ایشان پس از وفات:
- در حدیثی معروف، فردی نابینا به پیامبر توسل جست و بینایی خود را بازیافت. پیامبر به او فرمودند:
“اللهم شفعه فيّ وشفّعني فيه”
(خدایا او را نزد من شفیع قرار ده و مرا نزد او شفیع قرار ده.)
- این حدیث ثابت می‌کند که توسل حتی در دوران حیات پیامبر، امری مشروع بوده است.
- حدیث توسل به پیامبر بعد از وفات:
- یکی از صحابه پس از وفات پیامبر نزد قبر ایشان رفت و دعا کرد:
“یا رسول الله، از خداوند بخواه که باران بفرستد.”
- این روایت نشان می‌دهد که حتی پس از وفات، توسل به پیامبر جایز است.
نقدهای علمای اسلامی بر دیدگاه ابن تیمیه و وهابیت
علمای بزرگ اهل سنت و شیعه، دیدگاه‌های ابن تیمیه و وهابیت را رد کرده‌اند.
- امام شافعی:
- گفته است: “توسل به پیامبر برایم سودمند بوده است و همیشه به او توسل می‌کنم.”
- امام احمد بن حنبل:
- در کتابش ذکر کرده که توسل به پیامبر جایز است و بسیاری از صحابه نیز چنین کرده‌اند.
- ابن حجر هیتمی:
- در کتاب الصواعق المحرقة نوشته که ابن تیمیه در انکار توسل دچار بدعت شده و از اجماع مسلمانان خارج است.
نتایج و جمع‌بندی
- توسل و شفاعت نه‌تنها شرک نیست، بلکه ریشه در قرآن، سنت نبوی و سیره صحابه دارد.
- وهابیت با تحریف مفاهیم توحید و شرک، بسیاری از مسلمانان را تکفیر کرده و باعث اختلاف شده است.
- علمای برجسته اهل سنت و شیعه، دیدگاه ابن تیمیه را نپذیرفته و آن را مخالف با مبانی دین دانسته‌اند.
- انکار توسل و شفاعت، منجر به تضعیف پیوند معنوی میان مسلمانان و اولیای الهی می‌شود و روح دین را از معنویت خالی می‌کند.
دیدگاهتان را بنویسید